تفسیر آیه ۲۵۴ ، سوره بقره ( نوشتاری ) مفسر : حضرت آیت الله مکارم شیرازى

تفسیر آیه ۲۵۴ ، سوره بقره

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ یَوْمٌ لا بَیْعٌ فِیهِ وَ لا خُلَّهٌ وَ لا شَفاعَهٌ وَ الْکافِرُونَ  هُمُ الظَّالِمُونَ *

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

ای کسانی که ایمان آورده‏اید! از آنچه به شما روزی داده‏ایم، انفاق کنید؛ پیش از آنکه روزی فرا رسد که در آن، نه خرید و فروش است (تا بتوانید سعادت و نجات از کیفر را برای خود خریداری کنید)، و نه دوستی (و رفاقتهای مادی سودی دارد)، و نه شفاعت؛ (زیرا شما شایسته ی شفاعت نخواهید بود.) و کافران، خود ستمگرند؛ (هم به خودشان ستم می‏کنند، هم به دیگران).

تفسیر نمونه

ای کسانی که ایمان آورده‏اید! از آنچه به شما روزی داده‏ایم، انفاق کنید! پیش از آنکه روزی فرارسد که در آن، نه خرید و فروش است (تا بتوانید سعادت و نجات از کیفر را برای خود خریداری کنید)، و نه دوستی (و رفاقتهای مادی سودی دارد)، و نه شفاعت، (زیرا شما شایسته شفاعت نخواهید بود.) و کافران، خود ستمگرند، (هم به خودشان ستم می‏کنند، هم به دیگران).

تفسیر:

انفاق یکی از مهم‏ترین اسباب نجات در قیامت!

به دنبال آیات گذشته که از قسمتی از سرگذشت امتهای پیشین و جهاد و حکومت الهی و اختلافاتی که بعد از پیامبران داشتند، بحث می‏نمود، در این آیه روی سخن را به مسلمانان کرده و به یکی از وظائفی که سبب وحدت جامعه و تقویت حکومت و بنیه دفاعی و جهاد می‏شود اشاره می‏کند و می‏فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‏ اید! از آنچه به شما روزی داده‏ایم انفاق کنید» (یا ایها الذین آمنوا انفقوا مما رزقناکم).

گرچه جمله «مما رزقناکم» (از آنچه به شما روزی داده‏ ایم) مفهوم وسیعی دارد که هم انفاقهای مالی واجب و مستحب را شامل می‏شود و هم انفاق های معنوی مانند علم و دانش و امور دیگر، ولی با توجه به تهدیدی که در ذیل آیه آمده، بعید نیست منظور، انفاق واجب یعنی زکات و مانند آن باشد، به علاوه، انفاق واجب است که بنیه بیت‏المال و حکومت را تقویت می‏کند، ضمنا از تعبیر به «مما» استفاده می‏شود که انفاق واجب همیشه بخشی از مال را در برمی‏گیرد نه همه آن را.

مرحوم «طبرسی» در «مجمع البیان»، عمومیت آیه را نسبت به انفاقهای واجب و مستحب ترجیح می‏دهد معتقد است ذیل آیه مشتمل بر تهدیدی نیست بلکه خبر از حوادث وحشتناک روز قیامت می‏دهد. ولی با توجه به آخرین جمله آیه که کافران را ظالمان می‏شمرد، اشاره‏ای است که ترک انفاق نوعی کفر و ظلم است و این جز در انفاقات واجب، تصور نمی‏شود.

سپس می‏افزاید: امروز که توانائی دارید انفاق کنید «پیش از آنکه روزی فرارسد که نه خرید و فروش در آن است و نه رابطه دوستی و نه شفاعت» (من قبل ان یاتی یوم لا بیع فیه و لا خله و لا شفاعه).

اشاره به اینکه راه‏های نجاتی که در دنیا از طرق مادی وجود دارد هیچکدام در آنجا نیست، نه بیع و معامله‏ای می‏توانید انجام دهید که سعادت و نجات از عذاب را برای خود بخرید و نه دوستیهای مادی این جهان که با سرمایه‏های خود کسب می‏کنید در آنجا نفعی به حال شما دارد زیرا آنها نیز به نوبه خود گرفتار اعمال خویش‏اند و از خود به دیگری نمی‏پردازند و نه شفاعت در آنجا به حال شما سودی دارد زیرا شفاعت الهی در سایه کارهای الهی انجام می‏گیرد که انسان را شایسته شفاعت می‏کند و شما آن را انجام نداده‏اید و اما شفاعتهای مادی که با مال و ثروت در این دنیا قابل بدست آوردن است در آنجا وجود نخواهد داشت.

بنابراین شما با ترک انفاق و انباشتن اموال و بخل نسبت به دیگران تمام درهای نجات را به روی خود بسته‏اید.

و در پایان آیه می‏فرماید: «کافران همان ظالمان‏اند» (و الکافرون هم الظالمون).

اشاره به اینکه آنها که انفاق و زکات را ترک می‏کنند هم به خویشتن ستم روا می‏دارند و هم به دیگران.

قرآن در این جمله می‏خواهد این حقیقت را روشن سازد که:

اولا- کافران به خود ستم می‏کنند زیرا با ترک انفاق واجب و سایر وظائف دینی و انسانی، خود را از بزرگ‏ترین سعادتها محروم می‏سازند، و این اعمال آنها است که در آن جهان دامانشان را می‏گیرد و خداوند درباره آنها ستمی نکرده است.

ثانیا- افراد کافر به اجتماعشان نیز ستم می‏کنند و اصولا کفر سرچشمه قساوت، سنگدلی، مادی‏گری و دنیا پرستی است و اینها همه سرچشمه‏های اصلی ظلم و ستم هستند.

یادآوری این نکته نیز لازم است که کفر در این آیه به قرینه این که بعد از دستور انفاق واقع شده به معنی سرپیچی و گناه و تخلف از دستور خدا است و استعمال کفر به این معنی در قرآن و احادیث اسلامی نظایر بسیار دارد.

منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مکارم شیرازى