تفسیر آیه ۲۶۲ ، سوره بقره ( نوشتاری ) مفسر : حضرت آیت الله مکارم شیرازى

تفسیر آیه ۲۶۲ ، سوره بقره

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ لا یُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذىً لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا  خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ *

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‏کنند، سپس به دنبال انفاقی که کرده‏اند، منت نمی‏گذارند و آزاری نمی‏رسانند، پاداش آنها نزد پروردگارشان (محفوظ) است؛ و نه ترسی دارند، و نه غمگین می‏شوند.

تفسیر نمونه

کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‏کنند، سپس به دنبال انفاقی که کرده‏اند، منت نمی‏گذارند و آزاری نمی‏رسانند، پاداش آنها نزد پروردگارشان (محفوظ) است، و نه ترسی دارند، و نه غمگین می‏شوند.

تفسیر:

چه انفاقی با ارزش است؟

در آیه قبل اهمیت انفاق در راه خدا به طور کلی بیان شد، ولی در آیه مورد بحث بعضی از شرائط آن ذکر می‏شود. (ضمنا از تعبیرات این آیه به خوبی استفاده می‏شود که تنها انفاق در جهاد، منظور نیست).

می‏فرماید: «کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‏کنند سپس به دنبال انفاقی که کرده‏اند منت نمی‏گذارند و آزاری نمی‏رسانند پاداش آنها، نزد پروردگارشان است» (الذین ینفقون اموالهم فی سبیل الله ثم لا یتبعون ما انفقوا منا و لا اذی لهم اجرهم عند ربهم).

«علاوه بر این نه ترسی بر آنها است و نه غمگین می‏شوند» (و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون).

از این آیه به خوبی استفاده می‏شود که انفاق در راه خدا در صورتی در پیشگاه پروردگار مورد قبول واقع می‏شود که به دنبال آن منت و چیزی که موجب آزار و رنجش نیازمندان است نباشد.

بنابراین کسانی که در راه خداوند بذل مال می‏کنند ولی به دنبال آن منت می‏گذارند یا کاری که موجب آزار و رنجش است می‏کنند در حقیقت با این عمل ناپسند اجر و پاداش خود را از بین می‏برند.

آنچه در این آیه بیشتر جلب توجه می‏کند این است که قرآن در واقع سرمایه زندگی انسان را منحصر به سرمایه‏های مادی نمی‏داند، بلکه سرمایه‏های روانی و اجتماعی را نیز به حساب آورده است.

کسی که چیزی به دیگری می‏دهد و منتی بر او می‏گذارد و یا با آزار خود او را شکسته دل می‏سازد، در حقیقت چیزی به او نداده است زیرا اگر سرمایه‏ای به او داده سرمایه‏ای هم از او گرفته است و چه بسا آن تحقیرها و شکست‏های روحی به مراتب بیش از مالی باشد که به او بخشیده است.

بنابراین اگر چنین اشخاصی اجر و پاداش نداشته باشند کاملا طبیعی و عادلانه خواهد بود بلکه می‏توان گفت چنین افراد در بسیاری از موارد بدهکارند نه طلبکار زیرا آبروی انسان به مراتب برتر و بالاتر از ثروت و مال است.

نکته دیگر اینکه منت گذاردن و اذیت کردن در آیه با کلمه «ثم» که معمولا برای فاصله بین دو حادثه (و به اصطلاح برای تراخی) است ذکر شده بنابراین معنی آیه چنین می‏شود کسانی که انفاق می‏کنند و بعدا منتی نمی‏گذارند و آزاری نمی‏رسانند پاداش آنها نزد پروردگار محفوظ است.

و این خود می‏رساند که منظور قرآن تنها این نیست که پرداخت انفاق مؤدبانه و محترمانه و خالی از منت باشد بلکه در زمانهای بعد نیز نباید با یادآوری آن منتی بر گیرنده انفاق گذارده شود، و این نهایت دقت اسلام را در خدمات خالص انسانی می‏رساند.

باید توجه داشت که منت و آزاری که موجب عدم قبول انفاق می‏شود اختصاص به مستمندان ندارد بلکه در کارهای عمومی و اجتماعی از قبیل جهاد در

راه خدا و کارهای عام المنفعه که احتیاج به بذل مال دارد نیز رعایت این موضع لازم است.

جمله «لهم اجرهم عند ربهم» به انفاق کنندگان اطمینان می‏دهد که پاداششان نزد پروردگار محفوظ است تا با اطمینان خاطر در این راه گام بردارند زیرا چیزی که نزد خدا است نه خطر نابودی دارد و نه نقصان، بلکه تعبیر «ربهم» (پروردگارشان) ممکن است اشاره به این باشد که خداوند آنها را پرورش می‏دهد و بر آن می‏افزاید.

جمله «و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون»، اشاره به این است که آنها هیچ نوع نگرانی نخواهند داشت، زیرا خوف، همانگونه که در سابق هم اشاره شد نسبت به امور آینده است، و حزن و اندوه، نسبت به امور گذشته، بنابراین با توجه به اینکه پاداش انفاق کنندگان در پیشگاه خدا محفوظ است، نه از آینده خود در رستاخیز ترسی دارند و نه از آنچه در راه خدا بخشیده‏اند، اندوهی به دل راه می‏دهند.

بعضی نیز گفته‏اند آنها ترسی از فقر و کینه و بخل و مغبون شدن ندارند و نه غمی از آنچه انفاق کرده‏اند.

در حدیثی از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می‏خوانیم: من اسدی الی مؤمن معروفا ثم آذاه بالکلام او من علیه فقد ابطل صدقته: «کسی که به فرد با ایمانی نیکی عطا کند، سپس او را با سخنی آزار دهد، یا منتی بر او بگذارد، به یقین انفاق خود را باطل کرده است».

ولی آنها که چنین نکرده‏اند، بیمی از باطل شدن انفاقها به خود راه نمی‏دهند، اسلام در این زمینه به قدری دقیق است که بعضی از علماء پیشین گفته‏اند: «هر گاه انفاقی به کسی کنی و بدانی که سلام کردن تو به او، بر او سخت و گران است و یادآور خاطره بخشش، بر او سلام نکن».

منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مکارم شیرازى