تفسیر آیه ۳۶ ، سوره انفال ( نوشتاری ) مفسر : حضرت آیت الله مکارم شیرازى

تفسیر آیه ۳۶ ، سوره انفال

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ لِیَصُدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ فَسَیُنْفِقُونَها ثُمَّ تَکُونُ عَلَیْهِمْ حَسْرَهً ثُمَّ یُغْلَبُونَ  وَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِلى جَهَنَّمَ یُحْشَرُونَ *

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

آنها که کافر شدند، اموالشان را برای بازداشتن (مردم) از راه خدا خرج می‏کنند؛ آنان این اموال را (که برای به دست آوردنش زحمت کشیده‏اند، در این راه) مصرف می‏کنند، اما مایه ی حسرت و اندوهشان خواهد شد؛ و سپس شکست خواهند خورد؛ و (در جهان دیگر) کافران همگی به سوی دوزخ گردآوری خواهند شد. *

تفسیر نمونه :

آنها که کافر شدند اموالشان را برای بازداشتن مردم از راه خدا انفاق می‏کنند، آنها این اموال را (که برای بدست آوردن آن زحمت کشیده‏اند در این راه) انفاق می‏نمایند اما مایه حسرت و اندوهشان خواهد شد و سپس شکست خواهند خورد. و (در جهان دیگر این) کافران همگی به سوی دوزخ می‏روند.

شان نزول

در تفسیر علی بن ابراهیم و بسیاری دیگر از تفاسیر چنین آمده است که آیه فوق در مورد جنگ بدر و کمک‏های مالی مردم مکه نازل شده است، زیرا هنگامی که مشرکان مکه به وسیله قاصد ابوسفیان از جریان آگاه شدند اموال فراوانی جمع و جور کردند تا به جنگجویان خود کمک کنند، اما سرانجام شکست خوردند و کشته شدند و به سوی آتش دوزخ شتافتند و آنچه را در این راه مصرف کرده بودند مایه حسرت و اندوهشان شد.

البته در آیه نخست اشاره به سایر کمک‏های آنها در مبارزاتشان بر ضد اسلام نیز هست و مساله به طور کلی مطرح شده است.

بعضی نیز گفته‏اند که آیه درباره کمک‏های ابوسفیان برای استخدام دو هزار مزدور در جنگ احد نازل شده است ولی از آنجا که آیات در ردیف آیات مربوط به جنگ بدر قرار گرفته شان نزول اول صحیحتر به نظر می‏رسد.

تفسیر:

شان نزول آیه هر چه باشد مفهوم آیه یک مفهوم جامع است که تمام کمک‏های مالی دشمنان حق و عدالت را برای پیشرفت مقاصد شومشان در برمی‏گیرد. نخست می‏گوید: «کافران و دشمنان حق اموالشان را انفاق می‏کنند تا مردم را از راه خدا بازدارند» (ان الذین کفروا ینفقون اموالهم لیصدوا عن سبیل الله)

اما این صرف اموال هیچ گاه پیروزی برای آنها نمی‏آفریند «به زودی این اموال را انفاق می‏کنند اما سرانجام مایه حسرت و اندوهشان خواهد بود» (فسینفقونها ثم تکون علیهم حسره).

«سپس مغلوب طرفداران حق می‏شوند» (ثم یغلبون).

نه تنها در زندگی این جهان گرفتار حسرت و شکست می‏شوند بلکه در سرای دیگر این «کافران دسته‏جمعی به سوی دوزخ می‏روند» (و الذین کفروا الی جهنم یحشرون).

در اینجا به چند نکته باید توجه داشت:

– از این آیه استفاده می‏شود که آنها حتی قبل از شکست خوردن متوجه بیهودگی کار خود می‏شوند و چون نتیجه کافی در برابر اموالی که صرف کرده‏اند نمی‏بینند گرفتار رنج و اندوه می‏گردند، و این یکی از مجازات‏های آنها در دنیا است.

مجازات دیگرشان شکست برنامه ‏هایشان است، زیرا افراد زرخرید و مزدور و آنها که به عشق مال و ثروت نبرد می‏کنند هرگز نمی‏توانند در برابر افراد باایمانی که به خاطر هدف مقدسی می‏جنگند بایستند.

حوادث دنیای معاصر ما نیز بارها نشان داده که دولتهای نیرومند که سربازانشان را با پول و وسائل شهوت تشویق به جنگ می‏کردند در برابر ملت‏های کوچکی که از روی ایمان می‏جنگیدند به رسوائی مغلوب شدند.

علاوه بر این دو مجازات دنیا، مجازات سومی نیز در جهان دیگر در پیش دارند که همان گرفتاری آتش خشم و غضب الهی است.

– آنچه در آیه فوق آمده در جهان امروز ما نیز نمونه‏های فراوانی دارد، نیروهای اهریمنی استعمار، و طرفداران ظلم و فساد و ستمگری، و حامیان مذاهب خرافی و باطل، سرمایه‏ های کلانی برای پیشبرد اهدافشان و بازداشتن انسان‏ها از راه حق به اشکال مختلفی مصرف می‏کنند، گاهی در لباس مزدوران جنگی، و زمانی در شکل کمک‏های ظاهرا انسانی، مانند ساختن بیمارستانها و درمانگاهها، و زمان دیگری به شکل کمک‏های فرهنگی و مانند آن، اما ماهیت و هدف نهائی همه یکی است و آن توسعه استعمار و ظلم و ستم است و اگر مؤمنان راستین همانند مجاهدان بدر صفوف متشکل و پرمقاومتی داشته باشند، می‏توانند همه این نقشه‏ها را نقش بر آب کنند و حسرت این سرمایه ‏ها را به دلشان بگذارند، و سرانجام جمعشان را به دوزخ بفرستند!.

– بعضی از مفسران گفته‏اند که این آیه یکی از نشانه‏های صدق دعوت پیامبر است، زیرا از حوادث بعد که شکست دشمنان اسلام است خبر می‏دهد، اگر چه آنها برای پیروزی اموال زیادی مصرف کردند ولی اگر ما آیه را یک اخبار غیبی مربوطه به حوادث آینده هم ندانیم حداقل نشانه محتوی دقیق و حساب‏شده قرآن درباره مبارزه حق و باطل است و عظمت قرآن و تعلیمات اسلام را روشن می‏سازد.

منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مکارم شیرازى