تفسیر سوره حدید ، آیه ۱۰ ( نوشتاری ) مفسر : حضرت آیت الله مکارم شیرازى

تفسیر سوره حدید ، آیه ۱۰

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

وَ ما لَکُمْ أَلاَّ تُنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ لِلَّهِ مِیراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا یَسْتَوِی مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ  وَ قاتَلَ أُولئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَهً مِنَ الَّذِینَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا وَ کُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ  خَبِیرٌ   *

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

چرا در راه خدا انفاق نکنید در حالی که میراث آسمانها و زمین همه از آن خداست (و کسی چیزی را با خود نمی‏برد)؟! کسانی که قبل از پیروزی انفاق کردند و جنگیدند (با کسانی که پس از پیروزی انفاق کردند) یکسان نیستند؛ آنها بلندمقام تر از کسانی هستند که بعد از فتح انفاق نمودند و جهاد کردند؛ و خداوند به هر دو وعده ی نیک داده؛ و خدا به آنچه انجام می‏دهید آگاه است. *

تفسیر نمونه :

… سپس به استدلالی برای مسأله انفاق پرداخته می‏فرماید: «چرا در راه خدا انفاق نکنید در حالی که میراث آسمانها و زمین از آن او است»؟ (و ما لکم الا تنفقوا فی سبیل الله ولله میراث السموات والارض).

یعنی سرانجام همه‏ ی شما چشم از جهان و مواهبش می‏پوشید، و همه را می‏گذارید و می‏روید، پس اکنون که در اختیار شما است چرا بهره خود را نمی‏گیرید؟!

«میراث» در اصل- چنانکه راغب در مفردات می‏گوید به معنی مالی است بدون قرارداد و مانند آن به انسان منتقل می‏شود، و آنچه از میت به بازماندگان منتقل می‏شود یکی از مصداقهای آن است که بر اثر کثرت استعمال هنگام ذکر این کلمه همین معنی تداعی می‏شود.

تعبیر «لله میراث السموات والارض» از این نظر است که نه تنها اموال و ثروتهای روی زمین بلکه آنچه در تمام آسمان و زمین وجود دارد به ذات پاک او برمی‏گردد، همه خلایق می‏میرند و خداوند وارث همه‏ی آنها است.

و از آنجا که انفاق در شرائط و احوال مختلف ارزشهای متفاوتی دارد در جمله‏ی بعد می‏افزاید: آنهائی که قبل از «پیروزی» انفاق کردند و پیکار نمودند با کسانی که بعد از فتح این کار را انجام دادند مساوی نیستند» (لایستوی منکم من انفق من قبل الفتح و قاتل).

در اینکه منظور از این «فتح» کدام فتح است میان مفسران گفتگو است، بعضی آنرا اشاره به «فتح مکه» در سال هشتم هجرت می‏دانند، و بعضی آنرا اشاره به «فتح حدیبیه» در سال ششم.

البته نظر به اینکه کلمه‏ی «فتح» در سوره‏ی انا فتحنا لک فتحا مبینا به «فتح حدیبیه تفسیر شده است مناسب این است که در اینجا نیز فتح حدیبیه باشد، ولی تعبیر به «قاتل» (پیکار کند) مناسب با فتح مکه است زیرا در حدیبیه پیکاری رخ نداد، اما در فتح مکه پیکاری سریع و کوتاه که با مقاومت چندانی روبرو نشد صورت گرفت.

این احتمال نیز وجود دارد که مراد از «الفتح» در این آیه جنس فتح و هرگونه پیروزی مسلمین در جنگهای اسلامی باشد، یعنی: آنها که در مواقع بحرانی از بذل مال و جان ابا داشتند از آنها که بعد از فرونشستن طوفانها به یاری اسلام شتافتند برترند.

لذا برای تأکید بیشتر می‏افزاید: «این گروه مقامشان برتر و بالاتر از کسانی است که بعد از فتح انفاق کردند و جهاد نمودند» (اولئک اعظم درجه من الذین انفقوا من بعد و قاتلوا) .

عجب اینکه جمعی از مفسران که آیه را ناظر به فتح مکه یا حدیبیه می‏دانند مصداق انفاق کننده را در این آیه ابو بکر دانسته‏ اند، در حالی که بدون شک از زمان هجرت تا آن زمان که ۶ تا ۸ سال طول کشید و غزوات زیادی رخ داد هزاران نفر در راه اسلام انفاق کردند و پیکار نمودند، چرا که در فتح مکه طبق تواریخ ده هزار نفر شرکت کردند و مسلما از این گروه عده زیادی به برنامه‏ های جنگی کمک مالی نمودند و انفاق فی سبیل‏الله کردند، و مسلم است که تعبیر به «قبل» به معنی انفاق در آستانه این فتح است نه در آغاز اسلام و بیست و یک سال قبل!

این نکته نیز لازم به یادآوری است که بعضی از مفسران اصرار دارند که انفاق برتر از جهاد است تا با پیش داوریهای آنها هماهنگ شود و شاید ذکر انفاق را در آیه ‏ی فوق قبل از جهاد گواه بر این مطلب بدانند، در حالی که روشن است مقدم داشتن انفاق مالی به خاطر این است که وسائل و مقدمات و ابزار جنگ به وسیله‏ ی آن فراهم می‏گردد، و گرنه بدون شک بذل جان و آمادگی برای شهادت از انفاق مالی برتر و بالاتر است.

به هر حال از آنجا که هر دو گروه با تفاوت درجه مشمول عنایات حقند در پایان آیه می‏افزاید: «خداوند به هر دو گروه وعده‏ی نیک داده است» (و کلا وعدالله الحسنی).

این یک قدردانی برای عموم کسانی است که در این مسیر گام برداشتند و «حسنی» در اینجا مفهوم وسیعی دارد که هرگونه ثواب و پاداش نیک دنیا و آخرت را در برمی‏گیرد.

و از آنجا که ارزش عمل به خلوص آن است، در پایان آیه می‏افزاید: «خداوند به آنچه انجام می‏دهید آگاه است» (والله بما تعملون خبیر).

هم از کمیت و کیفیت اعمال شما با خبر است و هم از نیات و میزان خلوص شما.

منبع : تفسیر نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مکارم شیرازى